Sevgili Hüseyin Çakmak’ın Dersim inancı Raa Haq’a ilişkin yaptığı  bu değerli çalışma daha önce Munzur Dergisinde yayınlanmıştı. Yazarın izniyle yeniden yayınlıyoruz. Dersim insanında inanc ve itikatın yerini, ruhi şekillenmesindeki farki, geleneksel değerlerin boyutunu anlamamıza yardımcı olacak bir çalışma. Unutturulmak istenen kimliğimizi ve kültürümüzün farkını ortaya koyan bir araştırma. Sayın Hüseyin Çakmak’a verdiği emek için teşekür ediyor ve eline sağlık diyoruz. 

Hüseyin Çakmak

RAA HAQ  da oruç  *

İnsanlığın ve dinlerin ortaya çıkışından bu yana insanlar Tanrıya ibadetlerini çeşitli şekilerde yerine getirirler. Bu şekiller dinden dine, inançtan inanca değişiklik gösterse de temel özellik aynıdır; Tanrıyı hoş tutmak ve onun merhametine ihsan olmak. Bu şekillerden biri de oruçtur. Dinler kendi bakış açılarına göre bu konuda yorum yaparlar. Örneğin Islamiyette ki yorum, nefisi terbiye etmek ve açlık duygusunu tatmak ve sayede yoksullarla dayanışmayı geliştirmek şeklindedir. Son yıllarda bu yoruma sağlıklıdır yorumu da eklendi. Hıristiyanlıkta ki oruç Paskalyadan evel dir ve yedi hafta sürer, taraftarlarının Hz. Isa’yı yanlız bırakmalarından dolayı ceza ve pişmanlık için konulmuş. Yahudulikte ise oruç Kudüs’ün tahrib edilişini anmak içindir. Gerek Hıristiyanlıkta gerekse Yahudulikte belirtilen oruç haricinde birden çok perhiz diye adlandırılabilinecek, belirli günlerde belirli gıdaları almama şeklinde görülen ritueller de vardır.

Dersim inancı Raa Haq de ki oruçlar gerek amaçları gerekse tutuluş şekilleri itabarıyla yukarıda belirtilen oruçlardan farklılık gösterirler. Raa Haq de ki oruçlardan sadece 12 imamlar orucu, arkaplan itibarıyla, anma olmasından dolayı.Yahudulikte ki oruca benzer.

Raa Haq de ki oruçlar bu yıl birbiri ardına geldi. Oruç, Raa Haq de *nemli bir yer tutar. Dersimliler, acılarını, kederlerini, ş*kranlarının bir belirtisi olarak oruç tutarlar. Raa Haq de oruçlar; toplu ve bireysel tutulan oruçlar olmak *zere iki kategoride toplanır.

Her iki kategori için geçerli olan genel kurallar şunlardır:

Toplu tutulan oruçlar:

Adından da anaşıldığı  gibi bu oruçlar toplu olarak belirli tarihlerde, topluca aynı  kurallara g*re tutulurlar. Bunlar Gağan, Xélas, Roze Anafatma, Des u dı Imam ve Qere çarseme oruçlarıdır.

Roze Duzgı  (Gağan)

Gağan orucu her yıl aralık ayının son haftasında tutulur ve űç gűn devam eder. Önceleri Gağan orucu da Xızır orucu gibi aşiretler sırayla tutarmış ve dört hatfa da tüm aşiretler üç günlük orucunu bitirirmiş. Bunun için aralık ayına Gağan ayı da denir. Ancak inancın zayıflamasıyla birlikte bu oruçta Xızır orucu gibi tek haftaya indirilmiş. Oruç salı, çarşamba ve perşembe gűnleri tutulur. Perşembe akşamı ise cen tutulur. Gağan biten yılı uğurlama, gelecek yılı karşılama niteliği taşır. Gağan orucunda iftar yemeklerinde her hangi bir sınırlama yoktur. Orucun açılması için el-yüz yıkanırken yapılan dualardan bazıları şunlardır:

Gağan da ki ritüellere bakıldığında, karşımıza iki önemli öge çıkıyor. Bunlardan biri ailedeki süreklilik ‘zeyi yi ziyaret etme, ölüleri anma” diğeri de hayvancılıktır. Bu ögeler bende Gaxan’in aslında Roze Duzgı’ nın bir diğer adı olduğu kanısını uyandırıyor. Zira Duzgı (lakabı Surela, türkçesi Kırmızı Adam) ve Xızır (lakabı Sıpela, türkçesi Beyaz Adam)Raa Haq’in en önde gelen iki evliyasıdır. Bu ikili birbirinden ayrılmaz. Yola çıkarken, yatarken, esnerken v.s. bu ikili , ya Xızır ya Duzgı, diye birlikte anılır. Dervişler ateşe girince bu ikiliden medet umar. Yine Derviş ip bağlarken kırmızı ve beyaz ip kullanır. Ölüler ayak başparmakları kırmızı ve beyaz iple birbirine bağlanarak gömülür. Kırmızı Duzgı’nın sembolü beyaz ise Xızır’ın sembolüdür. Bu ikili böylesine bir birine bağlı iken, Raa Haq de Xızır orucunun olması ama Duzgı orucunun olmaması bana düşündürücü geliyor.

Kanımca yukarıda belirtilen öğelerden birincisi Duzgı ve kız kardeşi Haskar’e’  nin birbirlerine karşı duydukları muhabetin bir sembolüdür. Ikinci öğe ise Duzgı’nın çobanlığı ile ilgilidir.

Duzgı sır olamsına rağmen kız kerdeşine sahiblik etmiş onu yanliz bırakmamış. Haskar’e de mekanını onun ayakları altında tutmuş. Duzgı’nı ziyarete gidenler Haskar’e tarafından sınava tabi tutulur. Ziyaretçiler Haskar’e nin kutsal çeşmesinden su içtikten sonra ancak Duzgı’ nı ziyaret giderler. Haskar’e kötülere su vermez. Haskar’e’ nin suyunu içemeyenler Duzgı’yı  ziyarete gitmez.

Bu oruçta zeyinin ziyaret edilmesi ve suyun kullanılması ile Duzgı ve Haskar’e arasında bire bir bağlantı olduğunu düşünüyorum. Duzgı  ve Haskar’e’ de söz açılmışken; cok nadir olarak yapılmış olasına rağmen ve bu oruçla doğrudan bir bağlantısı olmamasına rağmen, Duzgı ve Haskar’e ilişkisini bire bir andıran eski bir gelenegi aktarmadan geçemiyecem. Eskiden erkek çocuk çok kötü hastalandığında, son çare olarak yapılan bir ritüel şudur. Sabah güneşin ilk ışıklarıyma birlikte (Dersimce de Bimbark ke sılam da) hasta çocuk niyazla birlikte dışarıya getirilir ve yönü Duzgı’ ya çevrilerek oturtulur. Hasta kardeşini en çok seven kız kerdeş gelir ve sağdan sola olmak üzere üç defa hasta kardeşinin etrafında döner, niyaz dağıtılır. Bu ritüelle kız kerdeş hasta kardeşine kendisini feda eder, yani sana gelen bana gelsin, senin kadan bana gelsin der. Yukarıda bellirttiğim gibi, bu rituel en son çaredir. Bu rituelin sık rastlanan bir versiyonu, kız kardeş yerine besili ve alımlı bir keçinin kullanılmasıdır. Bu rituelin bir de dua ile yapılanı vardır. Özellikle anne ve babalar, genellikle erkek çocuklara, “to ser bicerine” yada “Duzgı’ne kemer mı qada u bela to verakero. Awake tore yena mıre béro” diye dua ederler.

Bu aktarmadan sonra asıl konumuza dönecek olursak, yine bu oruçta pişirilen dani ile Duzgı’nın kışın yeşertiği orman arasında bir bağlantı olduğunu düşünüyorum. Buğday Raa Haq de kutsaldır ve berekettir. Normalde yem olarak kullanılmaz, yere dökülmez, basılmaz, günah sayılır. Sadece buğday tanesi değil, yeşil buğday fidesi de kutsanır ve yeşil buğday tarlasına, girilmez. Yeşil buğday tarlasına sadece yabani otları ayıklamak için girilir. Sılo feqır yada Sılo budela hadisesi yeşil buğday tarlası ile ilgili önemli bir hadisedir ve bu hadisenin destanı Dersim edebiyatında önemli bir yer tutar. Bu konu ile ilgili önemli bir çalışma Haydar Kıllı tarafından yapıldı ve Munzur dergisinin 18. sayısında yayınlandı. Böylesine kutsanan buğdayın bu oruçta kaynatılıp yem olarak kullanılması ile Duzgı’nın ormanı yeşertme kerameti arasında bir bağ olduğuna inanıyorum.

Yine bu orucun kışın olması ile Duzgı’nin kışın sır olması dikkate alınması gereken diğer bir ögedir.

Kanımca Gağan, Roze Duzgı’ nin (Duzgı orucu) bir diğer adıdır. Roze Duzgı adının unutulmasında, Duzgı’nın sürekli ziyaret edilen kutsal bir mekan olmasının yanında, toplumsal hafızanın da zayıflamasın da etkisi vardır. Duzgı’nın lakabı olan Surrela’nın da unutulması  buna bir örnektir.

Bütün kutsallıklarımız gibi tarihimiz, dilimiz, geleneğimiz-göreneğimiz v.s. nin de tahrip edildiği bir dönemde, bize ait olanı otantik bir şekliyle anmanın bu tahribata karşı direnmede  bize önemli yararlar sağlayacağını düşünüyorum.

Roze Duzgı (Gaxan) de oynanan Kalkek oyununun bu oruçla ilgisi olduğunu sanmıyorum. Çünkü bu oyuna sadece çocuklar ve gençler katılır. Sakal takıp yaşlı kılığına diren bir genç yanına eş diye kadın kılığına girmiş bir başka genci alır ve diğer çocuk ve gençlerle birlikte ev ev dolaşarak parse toplar. Bu toplama sırasında sakallı yaşlıya ev sahipleri çeşitli maskaralıklar yaptırırken, gruptaki gençlerde sakallı yaşlının eşini ayırtmaya çalışırlar. Yaşlı bir taraftan maskaralık yapıp bir şeyler toplamaya çalışırken, öbür yandan eşini korumaya çalışırken ortaya gülünç tablolar çıkıyor. Toplananlar bir evde bir araya getirilir ve gençler hep birlikte hazırlayıp yer ve eğlenirler. Bu kısa anlatınmda görüldüğü gibi yetişkinlerin bu eğlenceye katkıları sadece gençlere bir şeyler vermekten öteye gitmez. Gelecek toplu oruçlar da da göruleceği gibi, oruçlarda ki kurallar, ritueller herkes için geçerlidir ve topluca yapılır. Bana göre Kalkek oyunu sonradan roze Duzgi’ne girdi.

Roze Xızır (Xélas)

Xızır orucu ocak ayın da tutulur. Duzgı orucunda olduğu gibi bu oruçta aşiretler arasında sıra ile tutulurmuş ve dört hafta da bitermiş. Bunun içindirki ocak ayına Dersimce de asma Xélas denir. Orucun aşiretler tarafından ayrı ayrı tutulmasının nedeni ise Xızırı’n bilinmeyen bir tarihte aşiretin kutsal mekanına (Dersimce de buna Hews yadan Bono Pil denir) misafir olmasıdından kaynaklanır. Bundan dolayı her aşiret Xızırın kendisine misasir olduğu haftada tutarmış. Oruç Şeğsen’u ile başlarmış. Ikinci hafta da Demenu, Heyderu, Alu, Arezu, Karsanu, Lolu, Bolu aşiretlerine geçer, üçüncü hafta da Kuresu ve Seydu aşiretlerinden sonra dördüncü hafta da Dewres Cemalu, Aguçanu, Sarı Saltuku ve diğer aşiretlerle son bulurmuş. Günümüzde bu oruçta bir hafta da tutuluyor, genellikle ocak ayının üçüncü salı, çarşamba ve perşembe günü tutulur ve perşembe günü kurban kesilir ve akşam da cem tutulur.

Xızır orucu aynı  zamanda yeni yılı karşılama yılıdır. Paso newe bu ayda tahtına oturur. Dengeler yeniden belirlenir. Xızır da bu yeni dengelerin belirlemesin de hazır ve nazırlığıyla önemli bir yer tutar. Raa Haq de Xızıro Xélas, Xızıro Nebi ve Xızıro Ilas olamak üzere bir üçlü var. Orucun üçgün sürmesi buna bağlanır.

Efsaneye göre Xızır hal ve hareketlerinde tamamen serbesttir ve kimseye karşı sorumluluğu yoktur. Bunun nedeni şöyle anlatılır; “Dara düşen herkes Xızır’ı çağırır ve O da imdada yetişirmiş. Bu durumdan rahatsız olan Melekler durumu Tanrıya bildirir ve dara düşenlerin Tanrı yerine Xızır’ı çağırdığını ileterek bu durumdan rahatsız olduklarını iletirler. Tanrı bundan haberdar olmadığını ve gerkeni yapacağını söyler ve Cebrail’i huzura getirmesi için Xızır’a gönderir. Cebrail Xızır ile birlikte geri gelir ve Xızır Tanrı’nın huzuruna çıkarılır. Tanrı anlatılanları Xızır’a iletir ve bunların dogru olup olmadığını sorar. Xızır anlatılanların doğru olduğunu onayladığı sırada aniden eliyle bir şey tutup kaldırır gibi yapar. Tanrı ne yaptığını sorduğunda, Xızır bir geminin fırtınaya tutulduğunu ve batmak üzere iken kendisinden yardım istediklerini ve kendisinin de gemiyi kurtardığının söyler. Tanrı bakar ki gerçekten denizde fırtına içinde bir gemi bir şey olmamış gibi yoluna devan ediyor. Bunün üzerine Tanrı Meleklerine dönerek Xızır’ın serbestir ve istediğini yapabilir der.”(Kaynak Sılo Qız, söyleşi tarihi 1998, arşiv Hollanda Dersim Vakfı)

Dersimce de Xızır’ın bir ünvanı da “Xızır’e sate tenge” dir.

Xélas da Xızır yaşlı  ve yoksul rolünde evlere misafir olur ve onları sınar. Bu sınamada kalbi temiz olmayanlar yaşlının Xızır olduğunu anlamazlar ve hayır duasını almazlar. Bu sınamanın gerçekleştiği yerden biride Jivan Hanıd’ır. 12 arkdaş sıladan evlerine dönerken bu handa konaklarlar. Xızr orucu zamanıdır. Akşam yaşlı ve yoksul biri hana gelir ve 12 sılacınında bulunduğu toluluğa, Xızır aşkına bana bir yer verin der. Kimse oralı olmaz. Hancı da yaşlıyı  dısarı atar. Bu hanın yukarısında ise ikinci bir han vardır, aşağdakine nazaran daha eski ve bakımzızdır. Sahibi de yaşlı  biridir. Yaşlının oğlu, kendi hanlarında kimse olmadığı  için, aşağıda ki handa eğlenmeye gitmiş. Yaşlı hancı  oğlunu almak için aşağı hana giderken, bakımlı handan atılan yaşlıya rastlar. Hal hatırdan sonra yaşlı hancı meseleyi oğrenir ve oğlunu almadan soğuktan titreyen yoksul yaşlıyı alır ve kendi hanına götürür. Ilgi ve alaka gosterir, konuğunu rahatlatmak için elinden geleni yapar. Sohbete dalarlar, vakit ilerler ve birden bire büyük bir gürültüyle ve sarsıntıyla silkinirler. Ne oldu demeden çığ gelir ve yukarı hana hiç bir zarar vermeden aşağı hanı yerle bir eder. Yaşlı hancı ah oğlum diyerek kendisini dışarı atarken, yaşlı konuk ev sahibine, korkma oğluna bir şey olmadı, kurtuldu der ve sır olur.

Bu yaşlı  kişı Xızır’ dır ve bu olayın derleyebildiğim destanı  söyle:

Phons qurşi ğan peresiye dano

Khal vano ğanci mıde çino phonc qurşi ğan peresiye

Serdo tevera mendune

Khal niadano Estemol’ra yene 12 sıleci

Khal vano taxız jü  dana phonc qurşi ğan peresiya mı

Dürvo dürvo dürvo

12 sıleci amey véray ra şi zerre

Coru Haq gelve keş  teng nikero

Keş riye Khale Kokımde nia nida

Ğancıye cor yeno vana Khalo hayde şime ğane cori

Khal vano mıde çien phonc qurşi pere ğani

Vano Khalo mıke tora phonc qurşi gureti

Çı derde hore dermakeri

Khal vano ğanci tore nusno deftero xér

Ğanci Khal ceno beno ğane cor

Ozet xızmeta Khal de niadano

Khal koye Jivanere amr keno

Çığ yeno bıne ğane ceri vezono ser

Khal vano ğanci reye tevera niade

Kotra yeno veng u jivane

Ğanci beno tever çı niado

Koye Jivane ra çığ  ama, bıne ğane ceri vetero ser

Ganci dano zonine hore vano çığ amo

Bıne gane ceri veto ser, ez sekeri laze mıno ki tey

Khal vano ğanci tore nusno deftero ğer

Mı piye bojiye laze to gurreto kerdo bıne servere çever

Dürvo dürvo dürvo

Kes nizoneno thon vurno bozatli Xızıri

Soder kotera ğane bıne

Miane kene 12 toğtori cıra jü müdam memuriyo

Nıfusu vezene dane wendene

Butu iye Tercan u Qurucanıye

Mua bervena dana hore

Vana bıko bıkon sey Xıdırem

Bıko bıko sey Ismailem

Ilam ilam Xıdıre mı, Ismaile mı

No zote kamvi sımare vérd

Vake nivıne 12 sılecira kes riye çeyi

(Kaynak Haydar Yokuş, 13 mayıs 2003)

Xızır orucu da diğer oruçlar gibi saat 24.00 da başlar fakat diğer oruçlar gibi gün batımında bozulmaz. Xızır orucu gün kararmaya başlayınca bozulur, nedeni de Xızır’ın dağbaşlarında, fırtına ve tipiye tutulan yolcuları kurtarmakla uğraşmasıdır. Xızır orucunda yeme ve içmede bir kısıtlama yoktur. Yapılan rıtueller şunlardır:

Roze Ana Fatma

Ana Fatma orucu kurban bayranmının ilk gününden itibaren sayılarak 20. günde tutulur. Bu oruç aynı zamanda 12 imamları karşılama orucudur. Bu orucu sadece bayanlar tutar. Iki nedenden dolayı bu oruç bayanlar tarafından tutulur.

Bu oruçta diğer oruçlar gibi tutulur, yeme ve içmede her hangi bir kısıtlama yoktur. Fakat ertesi gün 12 imamlar orucu başladığından dolayı, 12 imamlar da yenmiyen şeyler de bu oruçta da yenmez.

Oruç açıldıktan sonra yapılan dualar dan bazıları şöyle:

12 imam oruçları

Adından da anlaşılacağı gibi 12 imamlarin anısına tutulur. Kurban bayramının birinci gününden itibaren sayılarak 21. günde tutulur, yani Ana Fatma orucunun ertesi günü tutulur. Bu oruç yas orucudur. Çünkü bütün imamlar, 12 imam Mehdi hariç, şehit edilmişler. Rahmet mümüne, lanet Yezid’ de bu orucun adeta sloganıdır. Kerbela olayı bu orucun önemli bir bölümünü temsil eder. Tutulan yas da ve yapılan ritüellerde Kerbela vakasının izleri vardır. Bu otuçta ki ritueller şöyle:

12 imamlar orucun da el ve yüz yIkandıktan sonra yapılan bazı  dualar şöyledir

Kara Çarşamba / Qere Çarsemi (çarşeme marti)

Bu oruç üç gün sürer ve mart ayının üçüncü çarşambası tutulmaya başlanır.

Bu günde yapılan ritueller şöyle;

Yapılan rituellere bakılırsa bana göre bu oruç önceleri çarseme marti adı altında sadece kevaniler tarafından tutuluyordu. Ancak sonradan Kerbela vakaası  haberinin de tesadüfen bu günde Dersim’e ulaşması sonucu bu günün adı Kara çarşambaya dönüştü ve Kerbela da şehit düşenlerin anısına her kes tarafından oruç tutulmaya başlandı.

Bireysel oruçlar

Raa Haq de en çok tutulan oruçlardır. Adındanda anlaşıldıği gibi bireye mahsus oruçlardır. Bu oruçların özelliği bireylerin niyetlerine göre tutulmalarıdır. Bu oruçlar bireye bağlı olmasına rağmen kurallar bakımından toplu tutulan oruçlarla aynılar. Bu bakımdan toplu oruçların başinda belirtile kurallar bu oruçlar için de geçerlidir.

Bireysel oruçlar niyet oruçları, adak oruçları, minnet oruçları ve perşembe oruçlarından oluşurlar.

Bu oruçlar herhangi bir ziyarete niyet edilerek tutulurlar.

Niyet oruçları

Bu oruçlar her hangi bir şeye niyet eden bireyler tarafından tutulur ve amaç bu niyetin gerçekleşmesi için kutsal ziyaretlerin yardımını istemektir. Örneğin aileden birisi uzun bir yolculuğa çıkmadan önce, genellikle evin kevanisi giden için tez elden geri dönsün, kazadan beladan sakınsın, gam ve keder görmesin diye bu orucu tutar. Sıladan uzaktakiler için tutulan bu oruç en çok Hızır’a adanır. Raa Haq’de Hızır gariplerin, yolcuların koruyucusudur. Bu oruç görulen bir rüya sonrasında da tutulur. Orucu tutan kişinin orucunu açtığında yaptığı dualardan bazıları şöyledir.

Adak oruçları

Bu oruçlar murat orucu olarak da adlandırılır. Herhangi bir murad isteyen kişi bu muradına ermek için ziyaretlerin yardımını almak için bu orucu tutar. Örneğin evlat isteyenler Duzgı için, hayırlı baht isteyenler Ana Fatma için, gurbetteki yakınlarının sağlığını isteyenler Hızır için bu orucu tutarlar.

Minnet oruçları

Bu oruç niyet ve muradı gerçekleşenler tarafından, bunları gerçekleştiren ziyaretlere minnet belirtmek için tutulduğu gibi, çok kötü  bir olay sonrası örneğin bir kazadan sonra veya hastalıktan sonra tutulur. Amaç kaza veya hastalık sonrası ölüm acısı vermeyen ziyartelere minnet sunmaktır.

Perşembe oruçları

Bu oruçlar her perşembe günü tutulur ve 40 lar cemi niyetinedir. Raa Haq’a göre her perşembe akşamı, Dersimce de sewa yeniye denir, 40 lar bir araya gelerek cem tutarlar. Bu orucu tutan kişi bu oruç aracılığıyle onlarla birlikte olamaya çalışır ve onların hayır dualarını almak ister.

Izah etmeye çalıştığım oruçların içeriğine bakıldığında, bunları yazının girişinde bahsettiğim dinlerin oruçlarından ayrı bir karakter taşıdığı  görülüyor. Örneğin nefsi terbiye etme ve açlık hissini tatmaya yönelik bir amaç yok. Raa Haq de nefis için şöyle denir:nefs kutike vere çeveriyo. Çığaş kedi beno sa bıvo, key halpeno beli niveno. Na rira gereke her daym zıncıle vıledevo ke isonke guma kerd ke yenoke bıhalpo, zıncıle bıonciyoke vırendiye bijeriyo. Türkçesiyle: Nefis kapıdaki köpeğe benzer. Ne kadar uslu olursa olsun, ne zaman havlayacağı belli olmaz. Bunun için boynunda sürekli zincir bulundurmak gerekir ki havlayacağını his ettiğiniz anda zinciri çekerek havlamasının önünü kesebilesiniz.

Raa Haq e göre bütün kötülüklerin nedeni kontrol edilmeyen nefisdir. Bu nedenle nefis sadece yılda bir oruçla veya başka bir şeyle terbiye edilmez. Bunu irade altına almak gerekir. Yine açlık duygusu için Raa Haq şöyle der: Loqmera lokme vereno. Türkçesiyle lokmadan lokma geçer. Bunun anlamı şu ne kadar yoksul olursan ol, unutma ki senden de yoksulları vardır. Bundan dolayı elinde ki ne kadar az olursa olsun, lokma vermeyi ihmal etme. Marifet karnın doyduktan sonra lokma vermekte degildir. Dersimin her köşesi yardıma muhtaç olmalarına rağmen, lokamasını eksik etmeyelerin anılarıyla doludur.

Raa Haq de ceza orucu da yok. Ceza orucu Raa Haq deki Tanrı anlayışıyla da bağdaşmaz. Ceza olarak konan bir oruç gelecek nesilleri de buna zorunlu tutar. Oysa cezayı gerektiren suç geçmiş nesiller tarafından işlenmesine rağmen bunu gelecek nesillere yansıtmak Tanrı nın adeletine sığmaz. Bunun için sanırın Dersim de en çok yapilan duaların başında şu dua gelir: Ya Haq to loqme ma qelğane az ve aze makere, guna maki az ve aze mara tever mekere. Türkçesiyle Allah’ım lokmalarımızı gelecek nesillerimize kalkan kıl, günahlarımızın hesabını da gelecek nesillerimizden sorma.

Raa Haq’ın bir çok rituelli gibi oruçlar da şekil değiştirmeye başladı. Amacım oruç  rituelini elimden geldiğince orjinal şekliyle vermeye çalıştım. Eksiklikler yanlışlıklar mutlaka vardır. Bize ait olanı korumanın tek bir yolu vardır; o da birlikte sahip çıkmaktır. Bu bağlamda hepimize sorumluluklar düşüyor. Konu ile ilgili eleştirileriniz ve katkılarınızı Munzur dergisine yazın. Yazın ki heb birlikte doğruyu bulalım.

Hüseyin Çakmak - Yazar, Araştırmacı